Thổ cẩm Bya Hoa – hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

1. Mở đầu: Những sợi chỉ nối kết quá khứ – hiện tại – tương lai

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

Giữa đại ngàn Tây Nguyên, thổ cẩm không chỉ là vải vóc mà là biểu tượng văn hóa, là ký ức của người M’nông R’lăm. Mỗi tấm vải là một bản “điêu khắc” bằng sợi, lưu giữ câu chuyện về núi rừng, tín ngưỡng, và đời sống cộng đồng. Thương hiệu Bya Hoa ra đời không chỉ để bày bán sản phẩm, mà còn mang sứ mệnh hồi sinh, bảo tồn và phát triển nghề dệt truyền thống, đồng thời kết nối nét đẹp bản địa với nhịp sống hiện đại.Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

2. Lịch sử thổ cẩm M’nông R’lăm – Hành trình hơn nghìn năm

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

Cội nguồn dân gian: Theo truyền thuyết M’nông R’lăm, nghề dệt ra đời từ khi thần linh phái người xuống trần để dạy dân cách tách bùn, lấy sợi tre và se kéo thành chỉ. Lúc đó, phụ nữ tộc M’nông dùng thổ cẩm như “bùa hộ mệnh” trong lễ hội, cưới xin, tang ma…

Phát triển qua các giai đoạn:

Thời kỳ sơ khai: Sử dụng sợi tre, lá cây; màu chủ yếu là đen, xanh, nâu.

Giai đoạn giao thương: Nhiều màu sắc tự nhiên (chàm, hồng lá rừng…), hoa văn phức tạp hơn.

Hiện đại hóa: Bắt đầu sử dụng khung cửi lớn, sợi bông, từng bước mất đi nhiều hoa văn truyền thống.

3. Ý nghĩa hoa văn – Mã số bản sắc

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

Trên mỗi tấm thổ cẩm M’nông R’lăm, hoa văn không hẳn để “trang trí” mà như ngôn ngữ ký hiệu:

Zíc zắc (núi non): Thể hiện sự tôn kính thiên nhiên, ẩn dụ hành trình cuộc đời.

Chấm tròn (mắt thần): Cầu siêu, cầu bình an; mời gọi linh hồn tổ tiên.

Sọc ngang (dòng sông): Huyết mạch của cư dân Tây Nguyên, biểu tượng cho sự gắn kết.

Mỗi bản hoa văn là một câu chuyện, người nghệ nhân phải “đọc” và “viết” lại bằng mắt, bằng tay, truyền khẩu từ đời này sang đời khác.

4. Kỹ thuật dệt truyền thống – Nghệ thuật ngàn năm

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

4.1. Khung cửi và công cụ

Khung cửi thô sơ: Gỗ rừng, dây da nai, mảnh vải tái chế.

Công cụ phụ trợ: Kim dệt bằng cán tre, dao rọc chỉ, khuôn gỗ.

4.2. Các bước dệt cơ bản

Bước 1: Chuẩn bị sợi: Se sợi tre, sợi đay hoặc sợi lanh; nhuộm chàm hoặc các màu thảo mộc.

Bước 2: Căng khung: Căng sợi dọc (sợi chủ) lên khung.

Bước 3: Dệt thô: Lần lượt đan sợi ngang (sợi thoi), gài hoa văn căn cứ bản vẽ ký ức.

Bước 4: Hoàn thiện: Cắt, cắt chỉ thừa, ép phẳng vải, xỏ viền.

4.3. Sáng tạo và biến thể

Kết hợp sợi tơ tằm và sợi tre: Giữ độ mềm, tăng độ bền.

Pha trộn màu thảo mộc mới: Hồng từ vỏ cây, vàng từ hoa dã quỳ…

Ứng dụng công nghệ: Một số nghệ nhân thử nghiệm khung cửi mini tự động, song vẫn ưu tiên thủ công để giữ linh hồn.

5. Bà H’Kim Hoa Byă – Người chèo lái sứ mệnh hồi sinh

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

5.1. Hành trình khởi xướng

Là nguyên Trưởng Ban Dân vận Tỉnh ủy Đắk Lắk, bà Hoa chứng kiến văn hóa dệt thổ cẩm dần mai một. Từ chuyến công tác buôn Buôn Ma Thuột năm 2015, bà quyết tâm “sống cùng” nghệ nhân, học từng nét hoa văn, từng công đoạn dệt.

5.2. Bí quyết truyền dạy

Tổ chức lớp dạy tại buôn làng: Mời nghệ nhân lão làng trực tiếp giảng giải.

Viết sách, làm tư liệu hình ảnh: Ghi lại hoa văn – ý nghĩa, kỹ thuật dệt – bước tiến lên tương lai.

Hợp tác với các viện bảo tồn, trường đại học: Nghiên cứu chất liệu, nâng cao chất lượng sản phẩm.

5.3. Tầm ảnh hưởng

Hơn 200 phụ nữ M’nông R’lăm được đào tạo chuyên sâu, biết đọc – viết hoa văn. Thành lập hợp tác xã thổ cẩm Bya Hoa: Nơi tập hợp sản xuất, tiêu thụ và nâng cao giá trị sản phẩm.

6. Thương hiệu Bya Hoa – Từ truyền thống đến cách tân

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

6.1. Danh mục sản phẩm

Khăn và áo choàng thổ cẩm: Sử dụng sợi tơ tằm pha tre, mềm mại, giữ ấm.

Túi tote, túi đeo chéo: Họa tiết đặc trưng, quai da thật.

Trang sức bản địa: Vòng tay, hoa tai kết hợp vải thổ cẩm nhỏ.

Đồ decor: Tranh vải, gối tựa, đệm ngồi.

6.2. Thiết kế & Thời trang

Kết hợp line theo mùa (Xuân – Hè, Thu – Đông), đưa hoa văn lên dáng váy, áo bomber, denim jacket. Hợp tác với fashion stylist, designer để đưa thổ cẩm lên sàn catwalk trong nước và quốc tế.

6.3. Kênh phân phối

Online: Website, Fanpage, sàn TMĐT (Shopee).

Offline: Showroom tại trung tâm TP. Buôn Ma Thuột, sự kiện văn hóa, hội chợ quốc tế.

Đối tác du lịch: Khách sạn, homestay vùng Tây Nguyên bán hàng lưu niệm.

7. Tác động xã hội và cộng đồng

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

7.1. Kinh tế – Việc làm

Thu nhập bình quân tăng 30–50% cho bà con dệt vải so với đi làm thuê. Mở ra cơ hội làm việc tại nhà, không phải bỏ xứ lên thành phố.

7.2. Giáo dục văn hóa

Thông qua các buổi triển lãm di động, workshop tại trường học, thổ cẩm được truyền vào chương trình ngoại khóa. Thế hệ trẻ được kết nối, tự hào về di sản.

7.3. Giới thiệu quốc tế

Các tour văn hóa đưa khách Âu – Mỹ trải nghiệm tự dệt thổ cẩm, giúp họ hiểu hơn về bản sắc dân tộc. Sản phẩm xuất khẩu nhỏ lẻ, góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam.

8. Phát triển bền vững và xu hướng tương lai

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

8.1. Tiêu chí “xanh”

Nguyên liệu tự nhiên: Sợi lanh, tre, tơ tằm; nhuộm thảo mộc. Không chất tẩy hóa học: Giảm ô nhiễm nguồn nước, bảo vệ sức khỏe nghệ nhân.

8.2. Công nghệ hỗ trợ

Ứng dụng IoT để theo dõi độ ẩm, nhiệt độ bảo quản vải. Phát triển phần mềm “bản vẽ hoa văn” hỗ trợ chuyển ý tưởng thành mẫu thực tế.

8.3. Mở rộng quy mô

Thành lập “Làng nghề thổ cẩm Bya Hoa” – kết hợp du lịch cộng đồng, trải nghiệm dệt vải. Hợp tác với tổ chức phi chính phủ để nhân rộng mô hình ra các tộc người khác.

9. Những câu chuyện từ hậu trường

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

“Khi lần đầu dệt xong tấm khăn, tôi òa khóc. Không nghĩ rằng mình có thể tự tay giữ lấy truyền thống của cha ông.”
— Chia sẻ của chị H’Liêng, 24 tuổi

“Giờ thổ cẩm không chỉ để mặc đẹp, mà mỗi khi buồn, tôi lại ngắm hoa văn như nhìn thấy mẹ, thấy bà.”
—Anh K’Dũng, 28 tuổi

Những khoảnh khắc ấy là động lực để Bya Hoa tiếp tục mở rộng tầm với, không để bất cứ hoa văn nào bị “lạc lối” theo thời gian.

10. Kết luận: Sợi chỉ kết nối tâm hồn

Thổ cẩm Bya Hoa – Hành trình gìn giữ tinh hoa Tây Nguyên

Thổ cẩm Bya Hoa không chỉ là sản phẩm mua bán, mà là biểu tượng của sự bền bỉ, lòng tự hào dân tộc và khát vọng hồi sinh văn hóa. Từ bàn tay các nghệ nhân M’nông R’lăm, dưới sự dẫn dắt tâm huyết của bà H’Kim Hoa Byă, mỗi tấm vải là một “hành trình” – đưa bạn trở về với cội nguồn, khám phá vẻ đẹp đại ngàn và cùng chung tay giữ gìn di sản cho thế hệ mai sau.

Xem thêm tại:
https://baodaklak.vn/van-hoa-du-lich-van-hoc-nghe-thuat/202209/gin-giu-sac-mau-tho-cam-1534f9https://byahoa.com/2025/05/31/tho-cam-bya-hoa-hanh-trinh-gin-giu-tinh-hoa/